فاصله کیهانی جوایز ادبی ایران با جهان

عادل جهان,‌آرای: بی‌تردید برای بسیاری از اهالی کتاب و چه بسا اهالی فرهنگ و هنر جوایز, ادبی, نامی آشناست. شاید برخی از آنها از چندوچون برگزاری جوایز ادبی خبر نداشته باشند، اما می‌دانند که در دنیا هر ساله در برخی کشورها به برخی نویسندگان و شاعران و حتی فیلمنامه‌نویسان جوایزی اهدا می‌شود که علاوه بر سود مادی برای مولفان یا شاعران، باعث نام‌آوری صاحبان و آثارشان می‌شود. شاید مهم‌ترین و مشهورترین جایزه ادبی دنیا جایزه ادبی نوبل باشد که بی‌تردید برنده آن خود را می‌تواند در قله ادبیات جهان ببیند. علاوه بر این برخی کشورها گاه برای بزرگداشت نویسندگان خود، جوایزی را با گستره جهانی اهدا می‌کنند که علاوه بر آنکه باعث شهرت کشورشان می‌شود، به صورتی به شناخت بیشتر نویسنده مورد نظر آنها به جهانیان کمک می‌کند.
بسیاری از این جایزه‌های ادبی معمولا با حمایت اسپانسرهای معروف و دارای قدرت مالی پشتیبانی می‌شوند و برخی دیگر نیز با حمایت کشورهای خود اقدام به اهدای جوایز می‌کنند. علاوه بر نوبل، جوایز ادبی مثل هانس کریستین اندرسن و«آسترید لیندگرن»که به نویسندگان آثار کودکان تعلق دارند. البته به جایزه ادبی اندرسن «نوبل کوچک» هم گفته می‌شود یا جایزه ادبی «اورنج» که جایزه‌ای مخصوص ادبیات داستانی زنان است. یا یکی دیگر از جوایز ادبی که نزدیک به 120سال سابقه دارد، جایزه ادبی «فمینا» است که در سال 1904 از سوی 22 نویسنده مجله «زندگی زیبا» نامگذاری شد و داوران این جایزه زن هستند.جایزه ادبی گنکور، که در سال 1896 در فرانسه بنا شد، جایزه ادبی «بوکر من» که به آثار داستانی تعلق می‌گیرد، جایزه‌کتاب اول گاردین، جایزه‌ کتاب کاستا، جایزه ادبی پن فاکنر، جایزه ملی کتاب آمریکا، جایزه ادبی پولیتزر که سابقه‌ای 100ساله دارد، جایزه ادگار آلن‌پو و جایزه ادبی سروانتس که هر کدام از این نام‌ها امروز در دنیای ادبیات جایگاه ویژه‌ای دارند. علاوه بر این ده‌ها نام دیگر را می‌توان در این فهرست افزود که به کتاب و کتابخوانی یا نوشتن و سرودن جایزه می‌دهند.
حال در کنار این نام‌ها می‌توان برخی از اسامی جوایز کتاب در ایران, را نام برد که متاسفانه شهرت هیچ یک از اسامی پیش گفته را ندارند و چه بسا اهالی کتاب و نویسندگان و شاعران داخلی هم به درستی آنها را نشناسند، مثل جایزه پروین اعتصامی، جایزه کتاب سال ایران، جایزه جلال آل احمد، جایزه قلم زرین، جایزه ادبی هوشنگ گلشیری، جایزه ادبی مهرگان، جایزه ادبی شاملو، جایزه ادبی صادق هدایت، جایزه یا جایزه ادبی احمد محمود و جایزه ادبی چراغ مطالعه، جایزه ادبی واو، جایزه هنر و ادبیات گمانه‌زن یا احتمالا اسامی دیگر. جالب است که برخی از این جوایز بعد از عمر کوتاهی، به دلایل مختلف فراموش می‌شوند و بیشتر برای تاریخ به کار می‌روند.
شکی نیست که در ایران نویسندگان و نام‌آوران بزرگی داریم که آثار آنها کمتر از آثار ادبای کشورهای دیگر نیست. ایرانی‌ها برای دنیای کودکان درگذشته نیز آثار فراوانی داشتند اما به دلیل آنکه ما در زمینه تبلیغ و ترجمه آثار خود آن همیت لازم را نداریم، طبیعی است که از کشورهای دیگر جا بمانیم. واقعیت این است که کشورهای اروپایی و آمریکایی برای نویسندگان خود جایگاه و ارجی جهانی قائل می‌شوند، ولی ما در حالی نویسندگان و شاعران طراز اول جهان را داریم مثل سعدی و مولوی و حافظ، نه تنها برای شناخت مفاخر خود قدمی بر نمی‌داریم بلکه آنچه خود داریم از دیگران تمنا می‌کنیم.
یکی از آفت‌های جوایز ادبی در کشور اعمال سلایق و معذورات و ملاحظات شدید سیاسی و فرهنگی است که عملا امکانی برای رشد نویسندگان و نام‌آوران وطنی وجود ندارد. پر بیراه نیست که بگوییم برخی از این جوایز ادبی بیشتر نقش فرمایشی دارند تا آنکه خودِ واقعی آنها بخواهد در این نوع جوایز ادبی ایفای نقش کند. جوایز در ایران حتی از سوی نویسندگان وطنی هم جدی گرفته نمی‌شود چه رسد به آنکه انتظار داشته باشیم کشورهای دیگر هم این اسامی را بشناسند.
ما داشته‌های خود را کتمان می‌کنیم، آنها چه بسا روی نداشته‌های خود هم کاخ‌های بزرگ می‌سازند. آیا هم‌شان حافظ و مولانا و فردوسی در دنیا واقعا می‌توانیم پیدا کنیم؟ اما هیچ‌گاه هیچ نهاد یا سازمان یا حتی سرمایه‌گذاران شخصی هم نیامده‌اند به احترام این بزرگان و ادب و هنر جهانی، جایزه‌ای معتبر و جهانی به نام اینها تدارک ببینند. البته متاسفانه حیف‌ومیل بیت‌المال برای هبه و بخشش به کسانی که نه آثارشان ارزشی ملی، منطقه‌ای یا جهانی دارد، فراوان است.
آیا مسئولان فرهنگی کشور و خصوصا نمایندگان مجلس هیچگاه به اهمیت این جوایز فکر کرده‌اند؟ طبیعی است اگر فکر کرده بودند، نام برخی جوایز ادبی در ایران می‌توانست برای نویسندگان دیگر کشورها جاذب باشد یا آنها آثار خود را برای این جوایز بفرستند یا هیات‌های ژوری داخلی یک اثر خارجی را انتخاب کنند که آن نویسنده خارجی به گرفتن این جایزه افتخار کند. شواهد چنین چیزی را نمی‌گوید. بلکه باید افسوس خورد و به تماشای دیگران نشست. ورزش3...